Szlak R1 Zielony

Szlak rowerowy R1 przebiega przez dziewięć krajów europejskich: Francję, Belgię, Holandię, Niemcy, Polskę, Litwę, Łotwę, Estonię i Rosję. 

Ogólny przebieg szlaku jest następujący: Grudziądz - (granica województwa pomorskiego) - Rusinowo - Kaniczki - Mareza - Korzeniewo - Janowo - Biała Góra - Sztum - Stary Targ - Dzierzgoń - Bągart - (granica województwa pomorskiego) - Święty Gaj - Elbląg.

Szlak w całości przebiega drogami asfaltowymi, miejscami o dość dużym natężeniu ruchu samochodowego.

Długość szlaku w powiecie kwidzyńskim i sztumskim wynosi 90,7 kilometra. W całości jest oznakowany tabliczkami metalowymi z zielonym znakiem roweru (znak R2).

W pierwszej części, od granicy województwa w pobliżu miejscowości Rusinowo do Kwidzyna biegnie on płaską Doliną Dolnej Wisły. Na tym odcinku szlak poprowadzony jest rzadko uczęszczanymi drogami asfaltowym w pobliżu wałów wiślanych. Warto zobaczyć po drodze kościół gotycki w Nebrowie Wielkim. Zbudowany w 1749 r. obiekt posiada  barokowy wystrój, który obrazuje wysoką klasę warsztatu snycerskiego. Oryginalna kazalnica zdobiona jest późnobarokowymi płaskorzeźbami Ewangelistów i rokokowym ornamentem. Na bocznej ścianie wisi zabytkowy ołtarz główny pochodzący z kościoła w Gnojewie. Do kościoła przylega wieża, w górnej części drewniana z dzwonem z 1689 r. W miejscowości Kaniczki godny uwagi jest dom podcieniowy z połowy XVIII wieku,  którego podcień wsparty jest na czterech drewnianych słupach. W pobliżu wsi znajduje się także stary cmentarz ewangelicko-mennonicki, a w okolicach Grabówka pozostałości mostu kolejowego przez Wisłę na nieczynnej linii kolejowej.

Szlak zbliża się następnie do Kwidzyna i z miejscowości Mareza podziwiać możemy panoramę tego powiatowego miasta, z dominującą nad zabudową wieżą średniowiecznej katedry. Zamek kapituły pomezańskiej jest jednym z najciekawszych zabytków tego obszaru. Mieści się w nim filia Muzeum Zamkowego w Malborku, a w podziemiach katedry pochowano Wielkich Mistrzów Zakonu Krzyżackiego. Charakterystycznym elementem zamku jest największe i najlepiej zachowane gdanisko - wieża kloaczna, pełniąca w średniowieczu funkcję toalety. Warto wjechać rowerem na skarpę, na której znajduje się katedra, aby zobaczyć ten obiekt i samo miasto.

Szlak nie prowadzi do miasta, lecz w Marezie odbija na Korzeniewo w kierunku jeszcze niedawno działającej przeprawy promowej. Nad Wisłą skręcamy na północ, by przejechać pod potężnym, nowo wybudowanym mostem, który połączył Kwidzyn z autostradą A1, poprawiając znacznie dostępność komunikacyjną całego obszaru. Prowadzi dalej przez wsi Janowo, Szałwinek, Rudniki, znajdujące się w płaskiej, podmokłej dawniej dolinie Wisły. Zobaczyć można  w tej okolicy pozostałości dawnych zagród żuławskich oraz kolejny cmentarz mennonicki w okolicach Jarzębiny.

Przed Białą Górą dolina Wisły zwęża się. Od wschodu,  przed zalesionymi skarpami widać rozlewiska dolnego biegu rzeki Liwy, która wpada do Nogatu w Białej Górze. Szlak biegnie wałem wiślanym i prowadzi bezpośrednio do monumentalnego kompleksu obiektów hydrotechnicznych Białej Góry. W miejscu tym Wisła rozdziela się na Leniwkę, płynącą do Gdańska, oraz Nogat, kończący swój bieg w Zalewie Wiślanym. Pierwsza śluza,  tzw. Wielki Upust, została wybudowana w 1852 r.  Największe znaczenie ma śluza komorowa zbudowana w 1916.  Służy ona do regulacji przepływu wód odpływających z Wisły do Nogatu. Komora śluzy ma konstrukcję betonową obłożona cegłą klinkierową. Zamykają ją dwuskrzydłowe stalowe wrota o napędzie ręcznym. Wybudowana  w latach 30-tych  XX w. mała śluza w ujściu Liwy do Nogatu obecnie jest nieużywana. Od strony Wisły szczególne wrażenie robią potężne wrota przeciwpowodziowe. Poniżej śluzy zbudowano niedawno nową marinę, wchodzącą w skład tzw. "Pętli Żuławskiej". Na południe od Białej Góry na odsłoniętych skarpach doliny Wisły znajdują się stanowiska roślin kserotermicznych (stepowych, sucholubnych), objęte ochroną jako rezerwat przyrody "Biała Góra".

Szlak opuszcza w Białej Górze dolinę Wisły i asfaltową drogą o kiepskiej nawierzchni prowadzi prosto przez Lasy Sztumskie do miasta Sztum. Ta część szlaku ma znacznie bardziej urozmaiconą hipsometrię, ale raczej nie ma uciążliwych podjazdów i stromych zjazdów. Mijając po drodze niewielkie kąpielisko nad Jeziorem Białym, szlak biegnie (po zmianie wykonanej w 2012 roku) zrewitalizowanym bulwarem pod zamkiem w Sztumie. Znajduje się tu 16 granitowych tablic z opisami warowni znajdujących się na Szlaku Zamków Gotyckich. Za przesmykiem między jeziorami, nad którymi Krzyżacy zbudowali zamek i miasto, szlak biegnie w kierunku Starego Targu przez dawny zespół folwarczny w Klecewie. W Starym Targu warto zobaczyć pomnik, upamiętniający zawarcie rozejmu polsko-szwedzkiego w 1629 roku oraz eklektyczny kościół z początku XX wieku.

Kolejnym na szlaku godnym uwagi obiektem jest zespół pałacowo-parkowy w Waplewie Wielkim. Rezydencja pochodzi z XVII w. Jest to murowany, parterowy budynek z ryzalitem pośrodku z bocznymi skrzydłami przypominającymi alkierze. W 1888 r. dwór rozbudowano, nadając mu cechy założenia pałacowego. Tył budynku nabrał cech antycznej budowli; nadbudowane piętro jest zwieńczone trójkątnym naczółkiem z akroterionami, wspartym na kolumnach z balkonem. Pałac był siedzibą polskiego rodu Sierakowskich, którzy aktywnie przeciwdziałali germanizacji ludności miejscowej i stali się wielkimi wrogami administracji pruskiej, a następnie władz hitlerowskich Niemiec.  Niektórzy z członków tego zasłużonego rodu zapłacili za to w czasie II wojny światowej najwyższą cenę. W latach 70.tych obiekt został poddany remontowi, ale wymaga jeszcze poważnych inwestycji dla odzyskania pełni świetności. W  2006 r. dwór utworzono tu Muzeum Tradycji Szlachty Polskiej. Godny uwagi jest rozległy park z licznymi pomnikowymi drzewami oraz kaplica rodowa położona na skraju parku.

Z Waplewa Wielkiego do Dzierzgonia przebieg szlaku został zmieniony, aby ominąć niebezpieczną dla rowerzystów drogę wojewódzką nr 515 z Malborka do Dzierzgonia. Nowo wyremontowanymi drogami asfaltowymi trasa biegnie przez Tulice i Olszówkę do Dzierzgonia, po drodze mijając dobrze zagospodarowane kąpielisko nad Jeziorem Kuksy.

W założonym przez Krzyżaków w pobliżu dawnego grodziska pruskiego mieście Dzierzgoń warto zobaczyć relikty zamku krzyżackiego na parkowym Wzgórzu Zamkowym wraz z wieżą ciśnień oraz pozostałościami murów. Teren jest zagospodarowany, znajdują się tu punkty widokowe na panoramę miasta. Do zabytków miasta należą również gotycki kościół, kaplica cmentarna na sąsiednim wzgórzu, zespół dawnego franciszkańskiego klasztoru nad rzeką Dzierzgoń (obecnie Dzierzgoński Ośrodek Kultury) wraz z parkiem nad rzeką.

Z Dzierzgonia szlak prowadzi w kierunku północnym do wsi Bągart, gdzie znajduje się potężny kościół gotycki. W dolinie rzeki Dzierzgoń znajdują się bardzo trudne do odnalezienia pozostałości tzw. „pomostów bągarckich” – fragmentów drewnianej drogi przez bagna z epoki brązu. W Bągarcie szlak opuszcza wysoczyznę Pojezierza Iławskiego. Rozpoczynają się tu Żuławy Elbląskie i kończy się województwo pomorskie. W dalszym biegu szlak prowadzi do Elbląga przez Święty Gaj, gdzie w miejscu męczeńskiej śmierci Świętego Wojciecha w 997 roku znajduje się sanktuarium.